ТЭТГЭВЭР гэдэг нь даатгуулагчийг өндөр наслахад насан туршид нь, тахир дутуу болоход хөдөлмөрийн чадвар нь сэргээгдэх хүртэл, эсхүл өндөр насны тэтгэвэр авах насанд хүртэл, нас барахад нь түүний гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүдийн нийгмийн баталгааг хангах зорилгоор нийгмийн даатгалын сангаас сар бүр олгох мөнгөн хөрөнгийг хэлнэ.
Тэтгэврийн даатгалын сангаас даатгуулагчид тогтоож олгох тэтгэвэр нь дор дурдсан 3 төрөлтэй байна. Үүнд:
- Өндөр насны тэтгэвэр
- Тахир дутуугийн тэтгэвэр
- Тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр
ХӨДӨЛМӨРИЙН ХӨЛС, ТҮҮНТЭЙ АДИЛТГАХ ОРЛОГООС ДАРААХ ХУВЬ ХЭМЖЭЭГЭЭР ТӨЛНӨ
Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлд зааснаар ажил олгогч, албан журмын болон сайн дурын даатгуулагч тэтгэврийн даатгалд доор дурдсан хувь хэмжээгээр шимтгэл төлнө.
Ажил олгогчийн төлөх шимтгэлийн хувь хэмжээ 8.5% Албан журмын даатгуулагчийн төлөх шимтгэлийн хувь хэмжээ 8.5% Сайн дурын даатгуулагчийн төлөх шимтгэлийн хувь хэмжээ 11.5% - Өндөр насны тэтгэвэр:
“Өндөр насны тэтгэвэр” гэдэг нь даатгуулагчийг өндөр наслахад насан туршид нь нийгмийн батлагааг нь хангах зорилгоор нийгмийн даатгалын сангаас сар бүр олгох мөнгөн хөрөнгийг хэлнэ.
Өндөр насны тэтгэвэр авах эрх:
–Шимтгэл төлсөн байвал зохих хугацаа: 2023 онд – 21 жил 6 сар ба түүнээс дээш
(цаашид жил бүр 3 сараар нэмэгдэж 2037 онд 25 жил болно)
-Нас: Өөрөө хүсвэл эрэгтэй 60 нас, эмэгтэй 55 нас
Эсхүл:
–Шимтгэл төлсөн байвал зохих хугацаа: 10-20 жил
-Нас: Төрсөн ондоо харгалзах насанд хүрсэн байна.
Хэрэв даатгуулагч тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн байвал зохих дээрх болзлыг хангаагүй тохиолдолд өндөр насны тэтгэврийг хувь тэнцүүлэн тогтоолгоно:
-Шимтгэл төлсөн байвал зохих хугацаа: 10-19 жил
–Нас: Төрсөн ондоо харгалзах насанд хүрсэн байна.
Эрэгтэй даатгуулагчийн өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох нас:
Эрэгтэй даатгуулагчийн төрсөн он Өндөр насны тэтгэвэр тогтоох нас 1957 ба түүнээс өмнө 60 нас 1958 60 нас 3 сар 1959 60 нас 6 сар 1960 60 нас 9 сар 1961 61 нас 1962 61 нас 3 сар 1963 61 нас 6 сар 1964 61 нас 9 сар 1965 62 нас 1966 62 нас 3 сар 1967 62 нас 6 сар 1968 62 нас 9 сар 1969 63 нас 1970 63 нас 3 сар 1971 63 нас 6 сар 1972 63 нас 9 сар 1973 64 нас 1974 64 нас 3 сар 1975 64 нас 6 сар 1976 64 нас 9 сар 1977 ба түүнээс хойш 65 нас Эмэгтэй даатгуулагчийн өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох нас:
Эмэгтэй даатгуулагчийн төрсөн он Өндөр насны тэтгэвэр тогтоох нас 1962 ба түүнээс өмнө 55 нас 1963 55 нас 3 сар 1964 55 нас 6 сар 1965 55 нас 9 сар 1966 56 нас 1967 56 нас 3 сар 1968 56 нас 6 сар 1969 56 нас 9 сар 1970 57 нас 1971 57 нас 3 сар 1972 57 нас 6 сар 1973 57 нас 9 сар 1974 58 нас 1975 58 нас 3 сар 1976 58 нас 6 сар 1977 58 нас 9 сар 1978 59 нас 1979 59 нас 3 сар 1980 59 нас 6 сар 1981 59 нас 9 сар 1982 60 нас 1983 60 нас 3 сар 1984 60 нас 6 сар 1985 60 нас 9 сар 1986 61 нас 1987 61 нас 3 сар 1988 61 нас 6 сар 1989 61 нас 9 сар 1990 62 нас 1991 62 нас 3 сар 1992 62 нас 6 сар 1993 62 нас 9 сар 1994 63 нас 1995 63 нас 3 сар 1996 63 нас 6 сар 1997 63 нас 9 сар 1998 64 нас 1999 64 нас 3 сар 2000 64 нас 6 сар 2001 64 нас 9 сар 2002 ба түүнээс хойш 65 нас 2. Олон хүүхэд төрүүлж, өсгөсөн эхийн тэтгэвэр:
-Шимтгэл төлсөн байвал зохих хугацаа: 20 жил-Нас: эмэгтэй 50 нас хүрсэн даатгуулагч өөрөө хүсвэл
-4 ба түүнээс дээш хүүхэд төрүүлж, 3 хүртэл настайд нь үрчлэн авч 6 нас хүртэл нь өсгөсөн
- Төрүүлж, өсгөсөн хүүхэд бүрийн тоогоор шимтгэл төлсөн хугацааг 1 жил 6 сараар нэмэгдүүлэн тооцно. (Энэ зохицуулалт хүүхэдтэй бүх эхчүүдэд хамаарна)
3.Хөдөлмөрийн хэвийн бус нөхцөлийн тэтгэвэр
Даатгуулагч нь нийтдээ 20-иос доошгүй жил, үүнээс дор дурдсан хөдөлмөрийн хэвийн бус нөхцөлд ажиллаж шимтгэл төлсөн тохиолдолд өөрөө хүсвэл тухайн насанд хүрээд тэтгэвэр тогтоолгох эрхтэй. Үүнд:Хөдөлмөрийн нөхцөл Хүйс Нас Тухайн хөдөлмөрийн нөхцөлд ажиллаж, шимтгэл төлсөн байвал зохих хугацаа Газрын дор нөхцөл Эрэгтэй 50 10 жил Хөдөлмөрийн хортой, халуун нөхцөл Эрэгтэй 50 10 жил Эмэгтэй 45 7 жил 6 сар Хөдөлмөрийн хүнд нөхцөл Эрэгтэй 55 12 жил 6 сар Эмэгтэй 50 10жил 4.Онцлог ажил мэргэжлийн тэтгэвэр:
Даатгуулагч нь доор дурдсан ажил мэргэжлээр 20-иос доошгүй жил, эсхүл нийтдээ 25-аас доошгүй жил үүнээс 15-аас доошгүй жил сонгодог, мэргэжлийн урлагын байгууллагын тухайн ажил мэргэжлээр ажилласан даатгуулагч өөрөө хүсвэл нас харгалзахгүйгээр өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгож болно. Үүнд:
- Гоцлол дуучин
- Бүжигчин
- Агаарын болон хэрэглэлийн гимнастик
- Акробат
- Тэнцвэр, уран нугаралт
- Хүнд жингийн үзүүлбэрийн жүжигчин
- Зэрлэг араатан, ан амьтан сургаж тоглуулагч
- Хөөмийчин
- Найрал хөгжмийн үлээвэр хөгжимчин
5.Бусад нөхцөлийн тэтгэвэр:
- Төмөр замын цэрэгжүүлсэн хамгаалалтын албанд 25-аас доошгүй жил ажилласан даатгуулагч өөрөө хүсвэл нас харгалзахгүйгээр өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгож болно.
- Шүүгчээр нийт 25 ба түүнээс дээш жил ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн шүүгч өөрөө хүсвэл нас харгалзахгүйгээр, эсхүл 30 ба түүнээс дээш жил ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн, 55 нас хүрсэн шүүгч өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгож болно.
Өндөр насны тэтгэвэр бодох хувь хэмжээ:
Өндөр насны тэтгэврийг даатгуулагчийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн сүүлийн 20 жилийн доторх аль дуртай дараалсан 7 жилийн буюу 84 сарын хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлогын дунджаас 45 хувиар тогтооно. Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг 20 жилээс илүү төлсөн жил тутамд 1.5 хувиар, сар тутамд 0.125 хувиар тус тус тооцож нэмэгдэл олгоно.
Тэтгэвэр тогтоолгосон боловч 12 сараас доошгүй хугацаанд ажил, хөдөлмөр эрхэлж, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн даатгуулагчийн авч байгаа тэтгэврийн хэмжээг анхны тэтгэвэр тогтоолгосон дундаж цалингаас 12 сар тутамд 1.5 хувиар бодож нэмэгдүүлэн тогтооно.
Өндөр насны тэтгэвэр тогтооход бүрдүүлэх баримт бичиг:
- Тэтгэвэр тогтоолгохыг хүссэн өргөдөл;
- Нийгмийн даатгалын дэвтэр (2021 оноос өмнөх);
- Хөдөлмөрийн дэвтэр (1995 оноос өмнөх)
- Хөдөлмөрийн хөлсний тодорхойлолт (1995 оноос өмнө ажилласан хугацаанд авсан хөдөлмөрийн хөлснөөс тэтгэвэр тогтоолгох бол)
- Иргэний үнэмлэхний хуулбар, эсхүл лавлагаа;
- Хөдөлмөрийн тухай болон Иргэний хуулийн дагуу байгуулсан гэрээний хугацааг дуусгавар болгосон болон ажлаас чөлөөлсөн тухай тушаал, шийдвэр;
- Нийгмийн даатгалд сайн дураар даатгуулсан тухай гэрээ;
- Үндсэн ажлаас гадуур гүйцэтгэсэн ажил үйлчилгээний орлогод шимтгэл ногдуулах хуудас;
- Цэргийн батлах;
- Тушаалын хуулбар, архивын лавлагаа, шүүхийн шийдвэр;
- Төрүүлсэн болон үрчлэн авсан хүүхдийн төрсний гэрчилгээ;
- Гомдлын шаардлагын зөвлөлийн тогтоол.
Санамж: Тэтгэвэр тогтоолгох хүсэлт гаргасан даатгуулагч (иргэн) Хөдөлмөрийн дэвтэр (1995 оноос өмнөх), Шүүхийн шийдвэр, Архивын лавлагаа, Гомдлын шаардлагын зөвлөлийн тогтоол, “Даатгуулагчийн малчнаар ажиллаж, тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн хугацааг тодорхойлох сум, дүүргийн Засаг даргын дэргэдэх зөвлөл”-ийн тогтоол зэрэг баримт бичгийг заавал үндсэн баримт бичгээр буюу эхээр нь ирүүлнэ.
МАЛЧИН ДААТГУУЛАГЧИЙН ӨНДӨР НАСНЫ ТЭТГЭВЭР
Малчин гэж Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуульд зааснаар мал аж ахуй эрхэлж үндсэн орлогоо олдог иргэнийг ойлгоно. Түүнчлэн аж ахуй нэгж, байгууллага, иргэнтэй хөдөлмөрийн болон ажил гүйцэтгэх, хөлсөөр ажиллах гэрээний үндсэн дээр мал маллаж байсан малчин, саальчин, тугалчин, тууварчин (1990 оноос өмнөх тууварчинг хамааруулна) Монгол Улсын иргэнийг малчинд хамааруулна.
Доор дурдсан нөхцөлийг хангасан малчин тэтгэвэр тогтоолгох эрхтэй. Үүнд:
- Нийтдээ 20-оос доошгүй жил тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн, үүнээс 15 жил малчнаар ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн 55 нас хүрсэн эрэгтэй.
- Нийтдээ 20-оос доошгүй жил тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн, үүнээс 12 жил 6 сар малчнаар ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн 50 нас хүрсэн эмэгтэй.
Малчнаар ажилласанд хамаарахгүй хугацаа:
- Ерөнхий боловсролын сургууль болон их, дээд сургууль, коллежийн өдрийн ангид суралцсан хугацаа;
- Цэргийн алба хаасан хугацаа;
- Малчнаас өөр ажил, хөдөлмөр эрхэлсэн хугацаа;
- Хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсаны улмаас нийгмийн даатгалын сангаас тахир дутуугийн тэтгэвэр, нийгмийн халамжийн сангаас хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний тэтгэвэр авч байсан хугацаа.
Өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгоход бүрдүүлэх баримт бичиг:
- Тэтгэвэр тогтоолгохыг хүссэн өргөдөл;
- Нийгмийн даатгалын дэвтэр (2021 оноос өмнөх);
- Хөдөлмөрийн дэвтэр (1995 оноос өмнөх);
- Хөдөлмөрийн хөлсний тодорхойлолт (1995 оноос өмнө ажилласан хугацаанд авсан хөдөлмөрийн хөлснөөс тэтгэвэр тогтоолгох бол)
- Иргэний үнэмлэхийн хуулбар, эсхүл лавлагаа;
- Ажилласан жил, тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн тооцох тухай хуулийн дагуу ажилласан жил, тэтгэврийн даатгалын шимтгэлээ нөхөн тооцуулсан тухай нийгмийн даатгалын байгууллагаас олгосон баримт, лавлагаа;
- Тухайн үед оршин сууж байсан тухай баг, хорооны Засаг даргын тодорхойлолт;
- Малчнаар ажилд томилсон, чөлөөлсөн тухай тушаал, эсхүл хөлсөөр ажиллах гэрээ, ажил гүйцэтгэх гэрээ, эсхүл тэдгээртэй адилтгах гэрээ;
- 1995 оноос хойш малчнаар ажилласныг нотлох “Мал, тэжээвэр амьтад, хашаа, худгийн тооллого”-ын бүртгэл, лавлагаа.
Үндэсний статистикийн хорооноос баталсан “Мал, тэжээвэр амьтад, хашаа, худгийн … оны тооллого”-ын жил бүрийн бүртгэл буюу “А” дансны лавлагаа:
- Даатгуулагч 1995 оноос өмнөх хугацаанд мал маллаж байсан тохиолдолд “А”дансны лавлагаа шаардлагагүй;
- Даатгуулагч 1995 оноос хойш мал маллаж байгаа нь “А” дансаар нотлогдохгүй тохиолдолд түүний малчнаар ажиллаж байсан хугацааг тухайн сум, дүүргийн Засаг даргын захирамжаар байгуулсан “Даатгуулагчийн малчнаар ажиллаж нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн хугацааг тодорхойлох зөвлөл”-ийн тогтоолыг үндэслэнэ.
Өндөр насны тэтгэвэр олгох хугацаа:
Өндөр насны тэтгэврийг даатгуулагч өргөдлөө тэтгэвэр тогтоолгох насанд хүрэхээс өмнө гаргасан бол уг насанд хүрсэн өдрөөс, эсхүл тэтгэвэр тогтоолгох насанд хүрснээс хойш гаргасан бол өргөдлийг хүлээн авсан өдрөөс эхлэн, нас барсны дараагийн сар дуустал хугацаанд олгоно.